Litouwen – Vilnius, Kaunas en Klaipeda, augustus 2016
Als je vanaf Schiphol na een uurtje of twee aankomt op de luchthaven van Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, dan ziet de wereld er ineens een stuk overzichtelijker uit. Vergeleken met de chaos deze dagen op Schiphol, is dit een bijna dorps gebeuren. Huurauto opgehaald en op aanwijzing van de navigatie de stad in op zoek naar mijn eerste logeeradres: Vilnius Appartments.
Op het opgegeven adres in het oude stadscentrum, bevindt zich een poort in de gevelwand, die ik op goed geluk inrij, en oeps… dat zal toch niet mijn appartementje zijn?
Maar nee de entree zit er tegenover en hoewel ook bepaald niet nagelnieuw toch een fatsoenlijke ruime kamer met een wiebelbed.
Het hoofddoel van mijn trip is een bezoek aan de drie Baltische hoofdsteden Vilnius, Riga en Tallin, vooral vanwege de prachtige Art Nouveau/Jugendstil architectuur die met name in Riga te zien moet zijn.
Vilnius is vooral een stad met uiteenlopende bouwstijlen en panden uit verschillende tijden, je vindt hier veel classicistische architectuur, barok, renaissance, soms prachtige gotische baksteenarchitectuur en uiteraard ook Russisch Orthodoxe kerken met hun typische uientorens. Veel van de bezienswaardigheden van deze stad liggen aan of dicht langs de Pilies gatvé, de langste en tevens oudste straat van Vilnius. Vroeger gebouwd als woonhuizen is het merendeel van de gebouwen nu in gebruik als cafés, restaurants en winkels. Deze straat voert vanaf de ‘Poort van de Dageraad’ aan de kant van de spoorbaan (daar heet hij de Ausros Vartu straat) tot aan de Sventaragio gatvé bij het Cathedral Square. Daar vindt je de Klokkentoren en de St. Stanislauskathedraal, waarvan vooral het Classisicistische portaal met zijn hoge zuilen mij het meest bekoorde.
De Poort van de Dageraad (Ausros Vartu gatve).
In de kapel direct boven de poort zijn gebeden en gezangen te horen, voor de gouden Maria-icoon die achter de open deuren van de kapel goed zichtbaar is.
Vanaf hier kun je de burchtheuvel beklimmen voor een fraai uitzicht over de stad. Voor een paar euro kun je dan ook de Gediminas toren beklimmen.
Mij trof hier vooral een filmpje dat in een van de torenzaaltjes werd vertoond over de verzelfstandiging van de Baltische staten in 1991, na vijftig jaar Russische overheersing. Indrukwekkend ook hoe de bevolking van dedrie Baltische staten met 2,5 miljoen mensen een menselijke keten vormde vanaf deze Gediminas toren over de Baltische weg via Riga tot in Tallin.
Op mijn weg terug loop ik nog even het Nationaal Museum binnen dat gevestigd is in de arsenalen van de stad die hier rond de Burchtheuvel liggen. De Litouwse klassieken kunnen mij maar matig boeien, vooral veel krijgshistorie. Een aparte fototentoonstelling van de Litouwse fotograaf Marius Baranauskas ter herinnering aan de deportaties door de Russen in juni 1941. Indrukwekkende fotografie en wat mij betreft een must-see als je de gelegenheid hebt. Het museum voor moderne kunst dat achter het oude raadhuis te vinden is, was helaas gesloten tijdens mijn bezoek. De ernaast gelegen galerie is wel leuk, maar niet hetzelfde.
De Oude stad wordt gekenmerkt door haar pittoreske smalle straatjes en steegjes en zou om die reden ook wel het ‘Rome van de Baltische staten’ worden genoemd.
Aan de oostkant van de Pilies gatve kom je via dergelijke straatjes uit bij de onder andere de St Annakerk, een werkelijk prachtig monument van (laat)gotische baksteenarchitectuur uit . Het zou uit 33 verschillende steensoorten zijn opgebouwd en eerlijk gezegd zie ik dat niet direct. Wellicht doelt men hiermee vooral op het aantal verschillendede steenvormen, want voor al die rijkdom aan gotische motieven en versieringen moesten stenen in aparte vormen worden gebakken. Hoe dan ook een schoonheid die wel wordt vergeleken met een bevallige jongedame. In 1987 verzamelde zich hier bij deze kerk het volk voor de herdenking van het Molotov-Ribbentroppact en werd voor het eerst publiekelijk uitgesproken dat Litouwen onafhankelijk wenste te worden. Het is de tijd van de ‘perestroika’.
Aan de westkant van de Pilies op ongeveer dezelfde hoogte bevindt zich onder andere het universiteitscomplex en het parlementsgebouw. Interessant is vooral de boekwinkel Littera bij de universiteit, vanwege de originele staat van het interieur. De met fresco’s beschilderde kruisgewelven geven het interieur een intieme warme sfeer.
En over boeken gesproken: wie kom ik daar op de Pilies gatvé tegen? ……………….Hendrik Groen!
Van 1824 tot 1832 gerestaureerd in Empirestijl.
Tenslotte mag een bezoek aan de vrije republiek Uzupis niet ontbreken. Deze wijk is door de lokale kunstenaars die hier gevestigd zijn uitgeroepen tot vrijstaat met een eigen statuut. Volgens de toeristische informatie zou dit het Montmartre van het Noorden moeten zijn. Nou dat moeten we wel met een korreltje zout nemen, want zo levendig als het Parijse Montmartre is dit niet. Op een enkel schemerig ateliertje na heb ik hier nauwelijks een kunstenaar kunnen ontdekken en al helemaal niet op straat. Wel groepen toeristen die de grondwet komen bestuderen, die in vele talen op een muur in deze wijk zijn aangebracht. Verder natuurlijk wel ook slotjes aan de brug, maar dan houdt elke vergelijking met Parijs wel op. Ook het in de gidsjes aangeprezen kopje koffie met uitzicht op het terras van restaurant Torres kon geen doorgang vinden: het pand is twee jaar geleden afgebrand en de nieuwe eigenaar bouwt op die plek nu een megalomaan paleis. Verboden voor publiek.
De entree naar de vrije Republiek Uzupis; hangslotjes aan de brug naar Parijs’ voorbeeld.
Litouwen – Kaunas, 31 aug – 2 sept 2016
Mijn trip gaat verder naar de nabij gelegen stad Kaunas, waar ik een kamer heb gereserveerd in het Best Baltics hotel aan de rand van het stadscentrum. Gratis parkeren bij het hotel, een zeer ruime tweepersoonskamer met douche en niet zo’n wiebelbed als in Vilnius. Kaunas is de tweede stad van Litouwen, maar wordt ook wel de heimelijke hoofdstad genoemd. Om de hoek van het hotel begint gelijk de belangrijkste winkelstraat van de stad, een soort wandelpromenade, die begint bij de dichtbij gelegen Aartsengel Michaëlkerk en eindigt op het plein bij het oude raadhuis. Net als in Vilnius liggen de meeste bezienswaardigheden ook hier aan of langs deze promenade.
De aartsengel Michaëlkerk werd in 1895 gebouwd als garnizoenskerk voor Russische soldaten en vormt de markante beëindiging van de wandelpromenade, de Laisvės Aleja, aan de oostkant. Het neo-Byzantijnse bouwwerk is ontworpen door architect Leontijn Benois uit St Petersburg. Een vermaard architect die de grootvader was van niemand minder dan acteur en fimregisseur Peter Ustinov. Tegenwoordig is de kerk in gebruik door katholieken. Interessant in het interieur zijn vooral de kruiswegstaties die met veel expressie en dramatiek zijn geschilderd. Ik vond het in elk geval zeer de moeite waard.
Schuin tegenover het hotel in de Mickeviciaus gatvé zag ik al direct twee monumentale panden in Art Deco stijl. Een ervan een zwaar en donker, gesloten uitziend pand uit 1937 waarin ik kantoren vermoedde, bleek een vrij grote pizzeria te huisvesten op de begane grond. De plaquette aan de gevel laat zien dat het hier om een lokaal monument gaat, ontworpen door de architect Saugomas Valstibės.
Het hoofdpostkantoor aan de Laisvės alėja 102 is een ander Art Deco pand, ontworpen door architect Vladimiras Vizbaras, net zo donker maar met een meer uitgesproken gevelarchitectuur. In die tijd was Kaunas de hoofdstad van Litouwen. De entree met portaal en trappen is geheel uit graniet opgebouwd.
Meer monumentale Art Deco vinden we in het nabijgelegen Čiurlionis-museum, genoemd naar de belangrijkste schilder van Litouwen. Een indrukwekkend licht gebouw uit 1930.
Het museum huisvest normaal een collectie van ca 300 schilderijen van Čiurlionis en moderne en klassieke werken, vanaf de 17e tot halverwege de 20e eeuw, van andere Litouwse kunstenaars, maar ten tijde van mijn bezoek blijkt het museum een grondige restauratie te ondergaan. Niet getreurd: in de jaren ’60 is een nieuwe moderne vleugel naast het oude museum gebouwd, waarin nu de expositie van het werk van Čiurlionis is te zien. En wat heet werk!
Čiurlionis (1875 – 1911) was een absoluut geniaal kunstenaar, schilder, graficus en tevens componist! Persoonlijk had ik nog nimmer van deze man gehoord, maar deze man heeft een geweldig indrukwekkend ouvre nagelaten. Begonnen als componist is hij later ook gaan schilderen, waarbij hij in een zeer eigen stijl vol symboliek ook verbindingen legde met zijn muziek. Zijn schilderwerk wordt daarnaast gekenmerkt door thematische cycli met namen als Prelude, Fuga, Sonate, waarmee een verbinding met zijn muziek wordt gelegd. Zijn schilderijen zijn sprookjesachtig met een grote verfijning en gelaagdheid geschilderd. Čiurlionis is niet oud geworden, maar het is bijna onvoorstelbaar dat deze kunstenaar in enkele jaren tijd zoveel symfonische muziekstukken, fuga’s, pianostukken en vele tientallen schilderijen heeft kunnen vervaardigen met daarnaast ook nog eens een hoeveelheid grafische ontwerpen. In de nieuwe vleugel van het museum is ook een concertzaaltje opgenomen, waar de bezoeker de muziek van Čiurlionis kan beluisteren terwijl tegelijkertijd beelden van zijn schilderwerken worden geprojecteerd. Gaat dat zien en horen!
Achter het museum loopt de V. Putvinskio gatvé waarin iets meer naar het oosten een bergtreintje je omhoog brengt naar de bovenop de (Zaliakalnis)heuvel in Art Deco stijl gebouwde Opstandingskerk van Jezus Christus. Deze imposante hoog oprijzende witte kerk domineert de skyline van Kaunas. Zij werd in 1930 gebouwd als symbool voor de wedergeboorte van Litouwen. Na de overheersing door eerst de Duitse nazi’s en daarna de Russen is de kerk nu weer in gebruik bij de katholieken. Op het dak van deze kerk bevindt zich een uitkijkplatform met een prachtig uitzicht over de stad. Voor een paar euro kun je daarvoor de lift nemen.
Loop je de Laivės boulevard af, dan gaat die vanzelf over in de Vilniaus gatvé en kom je uiteindelijk uit bij het raadhuisplein. Een gezellig plein dat wordt omzoomd door verschillende fraaie gotische huizen en kerken. Het stadhuis heeft met zijn uitbundige versieringen en hoge toren meer weg van een barokke kerk, dan van een stadhuis.
Ga je wat verder vanaf het plein via de Aleksoto gatvé, dan zie je al gauw aan je rechterhand het Perkünashuis; een laatgotisch pandje genoemd naar de Litouwse dondergod Perküno. Het huis toont met zijn sierlijke torentjes, erker en sierranden een prachtig staaltje vakmanschap in rode baksteen.
Schuin tegenover dit huis vindt je de Vitautaskerk, een van de oudste bakstenen gebouwen van deze stad. Maar mooier vond ik zelf het kerkje aan de J.Gruodzio gatvé, die ik bij toeval aantrof toen ik terug op de Laisves net voorbij de bocht waar de Vilniaus weer overgaat in de Laisves, een poort doorging. Deze kwam uit op een pleintje waarop dit pittoreske eveneens gotische kerkje in rode baksteen stond.
Houten huizen
In deze regio tref je veel houtbouw aan en zo ook in Vilnius en Kaunas. Een verbod van Tsaar Peter de Grote dat er geen bakstenen huizen buiten de stadsmuren gebouwd mochten worden, zou er aan bijgedragen hebben dat er nog zoveel houten huizen bewaard zijn gebleven. Sommige buurten met houten huizen staan ook op de Unesco Werelderfgoed lijst. De laatste jaren worden er op tal van plekken in de Baltische staten dergelijke huizen gerestaureerd, maar veel verkeert ook nog in deplorabele staat, staan te verkrotten of zou je de status van klushuis kunnen geven.
Zo is er boven op de Zaliakalnisheuvel een wijkje niet ver van de Opstandingskerk waar nog heel wat van deze houten villa’s bij elkaar staan. Veel goed onderhouden of gerestaureerde panden. Vanaf het uitkijkplatform van de kerk meende ik in die buurt een eigenaardig bouwsel te zien, dat van dichtbij daadwerkelijk zo’n klushuis bleek te zijn. Op het erf trof ik de eigenaar bezig met herstelwerkzaamheden aan de ramen. Een praatje maken bleek geen eenvoudige opgave: veel mensen hier spreken uitsluitend Lets of Russisch. Als ik op een papiertje het jaartal 2016 schrijf en naar het huis wijs, schrijft een buurvrouw het jaartal 1913 op het papiertje: het huis is 103 jaar oud! Het is een enorme villa en als ik het zo bekijk een life-time achievement om dat in je eentje op te knappen, ik wens de bewoners succes. Mocht je ooit in de buurt komen: het huis staat in een steegje dat begint naast nr 9 op de Dainavos gatvé.
In de directe omgeving van dit klushuis staan nog veel traditionele houten villa’s in meer of minder goede staat van onderhoud. In Liepas, Letland, onderweg naar Riga zal ik later nog enkele heel mooie voorbeelden tegenkomen.
Litouwen Klaipeda – 2 – 4 september 2016
Het eerste deel van de route naar Klaipeda gaat langs de rivier de Nemunas, zeg maar de toeristische route. De weg voert langs en door allerlei dorpen en gehuchten, maar is goed te rijden en mooi afwisselend.
Kleipeda stond om twee redenen in mijn reisschema: de Koerse Schoorwal met het kunstenaarsdorp Nida en een detailfoto van een jugendstilgevel in de ANWB-gids met als onderschrift: ‘Een van de vele fraaie jugendstilhuizen in Klaipeda’. Om met het laatste te beginnen: er staan veel bezienswaardige panden en huizen in Klaipeda, maar naar de vele jugendstilhuizen moet je wel goed zoeken.
Een eerste verkenning van het oude centrum van de stad laat vooral veel vakwerkhuizen zien.
Maar oke, langs de Herkaus Manto gatve op nr 30, enigszins schuilgaand achter de hoge bomen, herken ik het eerste jugendstilpand op weg van mijn hotel naar de oude stad.
Het zit hier vooral in de ornamentiek van de klokgevels en de bloemmotieven op architraven, borstweringen en balkon.
Na enig zoeken vind ik dan ook het pand terug dat in de ANWB-gids staat vermeld: aan de Liepa Allee. Het gevelfragment ziet er nu een stuk gehavender uit, de dame aan de linkerkant mist zelfs een arm.
Jugendstil, of Art Nouveau, is in deze regio toch vaak niet veel meer dan een vleug gevelversiering in een mix met classicistische, neo klassieke stijlen en/of Duitse romantiek.
Aan deze laan staan nog enkele andere jugendstilpanden en ook het oude hoofdpostkantoor. Het laatste is een fraai baksteen gebouw dat momenteel wordt gerestaureerd en waarvan het interieur nog in originele staat is; beslist even binnenlopen dus.
Wat verderop in de stad staat het Pedagogisch College, eveneens een prachtig complex in baksteenarchitectuur.
Tenslotte tref ik bij toeval aan het Donelacio pleintje nog een rijtje fraaie jugendstilhuizen aan, dus ja, Klaipeda heeft ook zijn jugendstil.
Wie eenmaal in deze buurten buiten het stadscentrum is belandt moet zeker ook een bezoek brengen aan het Mazvydas beeldenpark aan het eind van Liepu gatve. Klaipeda organiseert op deze plek jaarlijks een internationaal symposium over beelden en het beeldenpark, dat nu al zo’n honderd sculpturen telt, wordt regelmatig met nieuwe beelden uitgebreid.
Terug in de oude stad leg ik aan op een terrasje voor een lokale bietensoep (de biet is hier ooit geintroduceerd door de Nederlanders) en een Lithuanian Steak die gewoon een Wiener schnitzel met frietjes en slablijkt te zijn. Geen wonder want dit terras bevindt zich in een steegje waar de ‘Deutsche gemutlichkeit je ’tegemoet straalt. Er wordt hier reklame gemaakt voor de aanstaande ‘Oktoberfesten’, nou dan weet je het wel. Alles komt hier voorbij tot en met een verdwaalde club oudere in Lycra gestoken wielrenners, die zich met hun fietsen door het steegje wringt. Zijn misschien wel op weg naar de Bluezz club waar ik vanmiddag nog heerlijke jazz met een bluesy sax hoorde, maar vanavond nog getracteerd zal worden op kneiterharde popmuziek. Niettemin drukbezocht en een sfeervol cafe in een van de gerestaureerde en verbouwde voormalige pakhuizen aan de haven van Klaipeda.
